وبلاگ سعید رسولی

اختیار مفهوم پیچیده‌ای داره (حتی تعریف کردنش شاید غیرممکن باشه). مثلاً کی گفته حیوانات اختیار ندارن؟ آیا اونا تصمیم نمی‌گیرن؟ آیا تفاوت‌های ذهنی و روحی و شخصیتی ندارن؟

مثلاً نهنگ (یا وال) که پستاندار هست و شش داره، توی آب که میره نفس می‌کشه؟

همینطور احساسات و هیجانات هم توی حیوانات وجود داره، ولی باز هم خیلی ساده‌تر و ضعیف‌تر از ما هست.

حتی زبان هم به شکل‌های مختلف در حیوانات وجود داره، ولی باز هم خیلی ساده‌تر.  مثلاً میمون‌ها با تولید صداهایی خاص، انواع مختلف خطرات و پیام‌های مختلف رو به هم اعلام می‌کنن.

یا دلفین‌ها حتی دستور زبان بصورت خیلی ساده رو هم درک می‌کنن (ترکیب‌های مختلف مفهوم‌ها) که با اشاره (هر فعل یک اشاره) بهشون آموزش داده میشه و به همین خاطر برای نمایش ازشون استفاده میشه.

در مورد تفاوت روح و روان، من که قانع نشدم. شما این دو تا تعریف کنید. مثال زدن کافی نیست.

معذرت می‌خوام که اینو میگم، ولی حرفاتون شبیه چیزایی هست که توی کتابا می‌نویسن. به نظر میاد بیشتر از دیگران شنیدید و خیلی توش تفکر و تعمق نکردید. منم اینا رو شنیدم ولی باز هم تفاوت بین روح و روان رو درک نمی‌کنم.

در ضمن اکثر حرف‌های روان‌شناس‌ها رو قبول ندارم. اون‌ها هم بیشتر به دنبال راضی کردن مردم و  پول گرفتن هستن تا به دنبال حقیقت. شاید باید در تمیز روان‌شناسی علمی از روان‌شناسی تجاری بیشتر دقت کرد.

مثلاً خیلی وقت‌ها کاری که روان‌شناس‌ها می‌کنن از بین بردن دردهای روحی/روانی هست، در حالی که از بین بردن درد، بدون درک کردن هدف اون درد احمقانه‌س. درد هدف و مقصودی داره و قرار انسان رو از حالت خطر (جسمی یا روحی) دور کنه و به کمال و سلامت نزدیک‌تر کنه. خشم و ناامیدی و شادی و محبت و ... تمام احساسات مثبت و منفی، هدفی دارن و دستکاری کردن اونها بدون درک کردن هدفشون درست نیست. مثلاً اینکه بخوایم خودمون رو گول بزنیم و به اصطلاح مثبت‌گرا و الکی خوش‌بین باشیم، به نظر من احمقانه‌س. آدم باید واقع‌بین باشه. مزایا و معایب همه‌چیز رو ببینه. هم نیمهٔ پر لیوان رو هم نیمهٔ خالی. مطلق‌گرایی خوب نیست. همه‌چی فازی هست. هیچ چیز مطلقاً درست و مطلقاً غلطی وجود نداره.

من نگفتم خلاقیت بد هست. یا سعی نکردم یک خلاقیت رو ارزش‌گذاری کنم. فقط منظورم این بود که وقتی کار خلاقانه می‌کنیم همونطور که ممکنه عواقب خوب داشته باشه، عواقب بد هم ممکنه داشته باشه که ما قدرت پیش‌بینی‌شون رو نداشتیم. پس ریسک هست (مثل قمار که شانس برد و باخت وجود داره) و باید تصمیم بگیریم که این ریسک رو متحمل بشیم یا نه. البته یه مقدار هم اغراق کردم :D

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

به هر حال داره بحث جالبی میشه. خوشحالم که با شما بحث می‌کنم :)

کاش ایمیل‌تون رو هم می‌نوشتید

تمام اتفاقاتی که اطراف یک موجود (انسان یا حیوان) میفتن، آموزش و عوامل بیرونی و محیطی هستن. هیچ وقت نمیشه این رو از بین برد (جز این که بکشیدش). و همینطور در مورد شرطی کردن. تمام موجودات (حتی غیرزنده) شرطی هستن. یعنی رفتارشون به محیط بستگی داره. اما موجودات غیرزنده رفتارشون فقط به طبیعت و قوانین فیزیکی و البته طبیعت خودشون (که اون هم با پارامترهای فیزیکی قابل توصیف هست) بستگی داره که البته هنوز قوانین فیزیکی هم کامل کشف نشدن. ولی موجودات زنده یه چیزی دارن به اسم روح یا همون روان. که خیلی خیلی پیچیده‌تر از طبیعت هست و خیلی ناشناخته‌تر برای انسان. برای همین هست که پیش‌بینی رفتار یک حیوان خیلی سخت‌تر از پیش‌بینی رفتار یک گلولهٔ فلزی هست. و پیش‌بینی رفتار انسان هم خیلی سخت‌تر از پیش‌بینی رفتار حیوان هست.

اما این (پیچیدگی جسم و روح ما و حیوانات)، اختیار رو به هیچ وجه ثابت نمی‌کنه. یعنی هیچ‌کس نتونسته و نخواهد توانست اختیار رو ثابت یا رد کنه (چون نمیشه از دور منطقی فرار کرد) و برای همین هم من ترجیه میدم به جبر یا اختیار فکر کنم. ضمن اینکه دونستن اینکه ما یا حیوانات اختیار داریم یا نه، و اینکه در چه موردی اختیار داریم، هیچ کمکی به ما نمی‌کنه.

شما هر موجودی که (از لحاظ جسمی یا روحی) پیچیده باشه و پیش‌بینی رفتارش سخت باشه رو میگی اختیار داره. که من این رو قبول ندارم. چون پاک کردن صورت مسئله‌ست. به عنوان مثال، شما هر وقت تونستین یک برنامهٔ کامپیوتری بنویسید که بتونه رفتار یک حیوان یا موجود زنده (حتی یک باکتری) رو بطور دقیق و کامل در تمام شرایط ممکن (که عملاً بی‌نهایت هست) پیش‌بینی کنه، اون وقت می‌تونید ادعا کنید که اختیار نداره.

ببینید من خدا و اسلام رو قبول دارم. ولی مذهب و حتی فلسفه میان خیلی چیزا رو برای ما ساده‌تر می‌کنن تا برای عوام قابل فهم‌تر باشه. من نمی‌تونم به این توصیف ساده‌شده (با اصطلاحات مختلف مثل غریزه و فطرت و اختیار و خلقت و...) اکتفا کنم و باید برام روشن بشه مفهوم‌شون و اینکه آیا دید ما در موردشون درسته یا غلط. پس ترجیه میدم زیاد از این اصطلاحات استفاده نکنم مگه اینکه بتونم برای خودم تعریف‌شون کنم.

مثلاً اینکه خدا بهش غریزه داده، قبول اما آیا این‌کار یگ دفعه صورت گرفته یا در طی زمان طولانی و چطور این کار انجام شده و اصلاً این غریزه‌ای که داده چی هست و کجای این حیوان تعریف شده و...

تقصیر خودم نیست. عادت کردم به دیدگاه ریاضی که هر مفهمومی رو قبل از استفاده کردن باید تعریف کنید و هر گزاره‌ای رو باید ثابت کنید... البته توی چند سال اخیر سعی می‌کنم بیشتر فازی فکر کنم چون می‌بینیم با دنیای واقعی ما بیشتر سازگاره.

خودمونیم آخرش فرق روح رو روان رو نفهمیدم. باید سر فرصت بیشتر به این قضیه فکر کنم...

خدا بیخودی توی قرآن نگفته «و در مورد روح از تو سوال می‌کنن، بگو روح از امر خداست، و به شما از علم جز اندکی داده نشده است»

(جمله «الروح من امر ربی» نمی‌دونم چطور باید ترجمه بشه)

شاید روان اون قسمت از مفهوم روح باشه که درک‌ش برای ما راحت‌تره، و بیشتر در موردش علم داریم و راحت‌تر می‌تونیم تجزیه و تحلیل‌ش کنیم و در موردش صحبت کنیم...

باز شما دارید به تفاوت پیچیدگی استناد می‌کنید. مثلاً خود حیوانات شاید نتونن به خوبی ما رفتار خودشون رو مطالعه و پیش‌بینی کنن. اما ما چون ذهن و روحمون تکامل‌یافته‌تر هست راحت‌تر می‌تونیم رفتار یک موجود ساده‌تر از خودمون رو پیش‌بینی کنیم. ممکنه یه موجود کامل‌تر از انسان هم باشه که بتونه تمام رفتار انسان‌ها رو پیش‌بینی کنه و براش رفتار ما واضح و بدیهی باشه و فقط از تفاوت‌های جسمی و روحثی‌مون ناشی بشه. چون هر چی یک موجود تکامل‌یافته‌تر و پیچیده‌تر باشه، تفاوت بین نمونه‌های اون هم بیشتر میشه و تعداد رفتارهای مختلفی هم که ازشون سر می‌زنه بیشتر میشه. (مثلاً اگه جای خدا بنشینید شاید اختیار برای مخلوقات بی‌معنی باشه) اما همونطور که گفتم هیچ‌کس نمی‌تونه وجود یا عدم مجود اختیار رو ثابت کنه. چون هیچ موجودی نمی‌تونه خودش رو کامل درک کنه. به نظر من علم و قدرت یک چیز هستن. شما اگه یه چیز رو کامل بشناسی، باید بتونی اون رو از عدم بوجود بیاری. پس فقط خدا هست که ما رو کامل می‌شناسه. و البته هر چی شیء مورد مطالعه ساده‌تر باشه شناخت و مطالعه‌ش راحت‌تره. مثلاً علم ما جمادات بیشتر از گیاهان هست. علم ما به گیاهان بیشتر از حیوانات هست. علم ما به حیوانات هم بیشتر از خودمون هست. چون حیوان بودن بخش کوچیکی از خود ما هست و اگه بخوایم نوع بشر رو (از لحاظ جسمی و روحی) کامل بشناسیم باید قبلش به علم بالایی از جمادات و گیاهان و حیوانات برسیم. این سلسله‌مرابت هست و نمیشه دو پله رو یکی کرد.

پس به اینجا رسیدیم که هیچ موجودی نمی‌تونه خودش رو کامل بشناسه. اختیار هم ثابت‌نشدنی هست مخصوصاً در مورد خود انسان. ممکنه تمام چیزهایی که شما بهش فکر می‌کنی و می‌نویسی و جوابی که من میدم از روی اجبار باشه. این همون دور منطقی هست که گفتم که نمیشه ازش فرار کرد، همونطور که نمیشه سریع‌تر از نور حرکت کرد. این یک نقصان ذاتی هست.

برای همین گفتم ترجیح میدم زیاد به اختیار فکر نکنم. به این معنی نیست که من اختیار رو قبول ندارم. یعنی سعی می‌کنم محض احتیاط هم که شده، پیش‌فرض رو بر اختیار بگذارم. اما چیزی نیست که بتونم اثبات کنم.

اما هوش و عقل و خلاقیت، وابستگی به جبر و اختیار ندارن و راحت‌تر می‌تونیم در موردشون فکر و صحبت کنیم.

امیدوارم منظورم رو خوب بیان کرده باشم